Ο Άγιος Γρηγόριος έζησε και μεγαλούργησε πνευματικά στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (περίπου το 290 μ.Χ.). Πατέρας του ήταν ο Ανάκ ο Πάρθος, ο οποίος καταγόταν από ευγενή οικογένεια αφού ήταν συγγενής του βασιλιά της Αρμενίας Κουσαρώ. Ο Ανάκ σκότωσε με δόλο τον Κουσαρώ και ως συνέπεια της πράξης του ήρθε η δολοφονία ολόκληρης της οικογένειάς του. Μόνο ο Γρηγόριος και ένας από τους αδελφούς του γλύτωσαν και φυγαδεύτηκαν σε περιοχή όπου κυρίαρχη ήταν η Ρώμη.
Στην Καισάρεια της Καππαδοκίας ο Γρηγόριος απέκτησε ταυτόχρονα με την θύραθεν παιδεία και την χριστιανική. Ακόμη, εκεί γνώρισε και συνδέθηκε με τον γιο του Κουσαρώ Τηριδάτη, τον οποίο οι Ρωμαίοι διόρισαν -στη θέση του δολοφονημένου πατέρα του- βασιλιά της Αρμενίας. Όταν ανέλαβε τα νέα του καθήκοντα, ο Τηριδάτης κάλεσε κοντά του τον Γρηγόριο και άρχισε να τον πιέζει αφόρητα να αρνηθεί τον χριστιανισμό και να ασπασθεί τη θρησκεία του. Ο Γρηγόριος όμως ήταν αμετακίνητος και σταθερός. Είχε τόσο βαθιά ριζωμένη την πίστη μέσα του που μπορούσε να ευαγγελιστεί ολόκληρο λαό, όπερ και εγένετο.
Ίσως την πίστη και το παράδειγμα του Γρηγορίου να είχε στο νου του ο Ιερός Χρυσόστομος όταν τόνιζε ότι: «Αρκεί είς άνθρωπος ζήλω πυρούμενος ολόκληρον αναμορφώσαι Δήμον». Η σταθερότητα του Γρηγορίου εξόργισε τον βασιλιά Τηριδάτη και λησμονώντας την ευγενική καταγωγή του διέταξε άμεσα τρομερά βασανιστήρια. Τι δεν υπέστη το σώμα του; Δεκάδες τρόπους μαρτυρίου που υπέμεινε ο Άγιος αναφέρει στον Συναξαριστή του ο Άγιος Νικόδημος. Τον κρέμασαν ανάποδα σε ένα παλούκι και τον έδερναν με μίσος, κατέσχισαν τα πλευρά του με σιδερένια νύχια, έχυσαν στο σώμα του βρασμένο μόλυβδο και άλλα πολλά. Κι έπειτα από όλα, για να έχει σίγουρο αλλά συνάμα και μαρτυρικό θάνατο, τον έριξαν σε έναν βαθύ λάκκο με φίδια κι άλλα ερπετά. Τα ζώα όμως σεβάστηκαν τα παθήματά του, λυπήθηκαν τον άνθρωπο και υπάκουσαν στην θεία εντολή να τον αφήσουν ανέπαφο, διότι το σχέδιο του Θεού για τον δούλο του και για το λαό της Αρμενίας δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί.
Χρόνια ολόκληρα έμεινε ο ομολογητής Γρηγόριος εγκλωβισμένος στο ξεροπήγαδο, ζώντας με ελάχιστη ποσότητα ψωμιού που του έριχνε κρυφά μια χήρα. Εν τω μεταξύ, ο Τηριδάτης τρελάθηκε, έτρωγε τις σάρκες του και έβοσκε με τους χοίρους του. Η αδελφή του είδε σε όνειρο πως μόνο ο Γρηγόριος μπορεί να τον κάνει καλά. Έτσι κι έγινε. Ο ανεξίκακος άγιος θεράπευσε τον βασανιστή και επίδοξο φονιά του.
Έπειτα από τα γεγονότα αυτά ο Γρηγόριος, με την συγκατάθεση και προτροπή του Τηριδάτη, χειροτονήθηκε επίσκοπος Αρμενίας και βάπτισε στον Ευφράτη ποταμό τον βασιλιά και όλο το λαό. Χειροτόνησε ο ίδιος επισκόπους, κήρυξε με τη ζωή και τα παθήματά του καθιστώντας τον εαυτό του ζωντανό λείψανο και αναχώρησε στα ψηλά βουνά της Αρμενίας για να συνεχίσει το ιεραποστολικό του έργο προσευχόμενος και ασκούμενος για το ποίμνιό του αδιάλειπτα.
Ο Άγιος Γρηγόριος, πρότυπο ιεραποστολής
Για να καταστεί φωτιστής της Αρμενίας ο Γρηγόριος πέρασε από δύο βασικά στάδια πνευματικών εμπειριών, απαραίτητα για το ιεραποστολικό έργο:
- Η ομολογία πίστεως. Είναι θεμελιώδες το να γνωρίζω, αρχικά, την πίστη μου, να γνωρίζω τι πρεσβεύει ο Χριστός κι η Εκκλησία Του, να γνωρίζω και να αποδέχομαι πως ο Χριστός είναι η Αλήθεια, ο Χριστός είναι η Ζωή, ο Χριστός είναι ο μοναδικός αληθινός Θεός και η Ορθόδοξη Εκκλησία Του είναι η μόνη, αγία, καθολική και αποστολική Εκκλησία.
- «Καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον, εἴτα καθᾶραι». Ο Φωτιστής των Αρμενίων με τη ζωή και την αποστολική του διακονία απέδειξε πως είναι εφαρμόσιμο το ρητό του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Υπέστη μύρια βασανιστήρια και βίωσε την ασκητική ζωή στο λάκκο με τα φίδια για δεκαπέντε συναπτά έτη. Εκεί γνώρισε και βίωσε τον Θεό, πράγμα που φανερώνεται από τη θαυμαστή θεραπεία του βασιλιά. Απαραίτητη, λοιπόν, προϋπόθεση για το σπουδαίο έργο της διάδοσης του Ευαγγελίου ανά τον κόσμο είναι η πνευματική προετοιμασία.
Τελειώνοντας, πολλοί πιστεύουν πως ιεραποστολικό έργο επιτελείται μόνο από τους ανθρώπους που βρίσκονται στον τόπο της διακονίας τους. Όχι. Ιεραποστολικό έργο επιτελούν:
- όσοι το αγαπούν,
- όσοι το κηρύττουν από πόρτα σε πόρτα,
- όσοι το διακονούν με οποιονδήποτε τρόπο από τη χώρα μας,
- κυρίως όσοι προσεύχονται γι’ αυτό,
- ο καθένας που η καρδιά του αγαπά το έργο της ιεραποστολής στα έθνη, από όπου κι αν ετάχθη, από το κρεβάτι του πόνου μέχρι την οικογενειακή ζωή κι από την καθημερινότητα του σχολείου και της εργασίας μέχρι τη ζωή του συνταξιούχου.
Η Εκκλησία μας εορτάζει τη μνήμη του μεγάλου ομολογητή και ιεραποστόλου στις 30 Σεπτεμβρίου.
