Ο σπερματικός λόγος στην Αφρική

Στους Αφρικανούς προγόνους μας, η γνώση του Θεού ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμεμειγμένη με πεποιθήσεις για θεϊκές δυνάμεις που αποδίδονταν σε αποθανόντες προγόνους, την προγονολατρεία. Πεποιθήσεις που ο Χριστιανισμός τις προσλαμβάνει σαν αφορμή του κηρύγματος, τις διορθώνει και τους δίνει το αληθινό νόημα. Αυτές οι γνώσεις των εντοπίων αδελφών μας βοηθούν να χτίσουμε μια γέφυρα μεταξύ του ευαγγελιζόμενου και του ακροατή του λόγου.

Ο Άγιος Ιουστίνος χρησιμοποιεί αυτή την πραγματικότητα για να μιλήσει για τον σπερματικό Λόγο. Σε όλες τις αρχέγονες παραδόσεις υπάρχει ο σπόρος του Λόγου του Θεού, ιδιαίτερα στη συνείδηση κάθε λαού. Βέβαια αυτή η γνώση περιέχει σφάλματα που η χριστιανική πίστη συμπληρώνει και διορθώνει.

Τα περί «σπερματικού Λόγου» τα βρίσκουμε όχι μόνο σε αρχαίους φιλοσόφους, όπως ο Σωκράτης, που μιλάει για έναν Θεό (χρησιμοποιώντας ενικό= ‘Ο Θεός’) ενώ ζει σε έναν πολυθεϊστικό κόσμο, αλλά και σε πολλούς άλλους φιλοσόφους και σοφών άλλων λαών.

1. Στην αρχαιότητα, οι πρόγονοί μας πίστευαν στη ζωή πέρα από τον τάφο. Πίστευαν ότι ο άνθρωπος συνεχίζει να ζει μετά θάνατον σε ένα άγνωστο μέρος, όπου χρειάζεται ρούχα και τροφή από τους ζώντες. Πήγαιναν στους τάφους να αφήσουν διάφορα πράγματα, οδηγούμενοι στην προγονολατρεία. Υπάρχει συνεπώς μια ολόκληρη εσχατολογική διδασκαλία. Ο Ορθόδοξος Ιεραπόστολος ξεκινά το κήρυγμά του από αυτές τις διδασκαλίες και μιλάει για την ανάσταση των νεκρών, τα μνημόσυνα, τις προσευχές για την ανάπαυση των ψυχών. Η προγονολατρεία διορθώνεται μιλώντας για τους Αγίους της Εκκλησίας, πώς τιμάται ένας Άγιος μετά θάνατον με τη διευκρίνιση ότι δεν λατρεύεται αλλά τιμάται. Στην Ορθόδοξη Παράδοση τιμούμε τα Άγια λείψανα των Αγίων που μετέχουν και μεταδίδουν τη χάρη του Θεού. Ένας Άγιος είναι «παγκόσμιος», ανήκει σε ολόκληρη την Εκκλησία και όχι αποκλειστικά στη φυλή του.

2. Υπήρχε στους Αφρικανούς μια τελετή ονοματοδοσίας. Μέχρι να λάβει το παιδί όνομα, δεν θεωρούταν πραγματικά ως πρόσωπο. Ξεκινώντας από εδώ μπορούμε να αναλύσουμε τη σημασία του χριστιανικού βαπτίσματος και του ονόματος που λαμβάνει κανείς, όνομα γραμμένο στο Βιβλίο της Ζωής. Για τον Χριστό, η αναγραφή του ονόματός του πιστού στο Βιβλίο της ζωής είναι πολύ σημαντική: «χαίρετε δὲ ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν ἐγράφη ἐν τοῖς οὐρανοῖς». Από εκεί μπορούμε να μιλήσουμε για τη δύναμη του Ονόματος του Ιησού στην προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με», που αποτελεί σύνοψη ολόκληρης της Ορθόδοξης πίστης.

3. Η πεποίθηση της παρουσίας του Θεού ήταν βαθιά ριζωμένη στους Αφρικανούς. Ήταν θεοκεντρικοί στα προγονικά τους έθιμα. Όταν κάποιος πήγαινε ταξίδι, του ευχόταν ο άλλος «ο Θεός να του χαρίσει καλό ταξίδι». Πάντα είχαν την ιδέα ότι το καλό δεν ήταν καρπός ανθρώπινων προσπαθειών, αλλά της εύνοιας του Υπέρτατου Όντος.

Ήθελαν τον Θεό τους σαν κι αυτούς. Ρωτούσαν: «Ο Χριστός ξέρει κυνήγι; Γιατί σας ακούμε να μιλάτε μόνο για ψάρεμα;». Αυτή η πραγματικότητα είχε ως συνέπεια σε αρκετές μεταφράσεις της Προτεσταντικής Βίβλου, σε αρκετές γλώσσες του Κονγκό, να μεταφράζουν ότι ο Χριστός είπε στον Πέτρο «ακολουθήσετέ με και θα σας κάνω κυνηγούς ανθρώπων», παρότι το πρωτότυπο κείμενο είναι «θα σας κάνω ψαράδες ανθρώπων». Διαπιστώνουμε την επιθυμία τους να τους μοιάζει ο Θεός, απτή διαπίστωση της ύπαρξης του σπερματικού Λόγου, αφού ο Χριστός ήρθε στη γη όμοιος με μας, εκτός από αμαρτία: «καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν».

4. Οι γιορτές για τους προγόνους άρχιζαν πάντα το απόγευμα με προετοιμασίες και τελείωναν την επομένη. Το απόγευμα ήταν η προετοιμασία, ενώ το πρωί ήταν η κυριώνυμη ημέρα της εορτής. Γι’ αυτό οι Αφρικανοί σήμερα καταλαβαίνουν εύκολα γιατί κάνουμε τον Εσπερινό, που είναι η προετοιμασία για κάθε εορτή στην Ορθοδοξία.

5. Ακόμα και οι άνθρωποι που ασκούσαν μαγεία, όταν δεν κατάφερναν κάτι, έλεγαν ότι «ο Θεός δεν το θέλησε». Εδώ έρχεται ο Χριστός και συμπληρώνει: «ἀλλὰ καὶ αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς ὑμῶν πᾶσαι ἠρίθμηνται. μὴ οὖν φοβεῖσθε· πολλῶν στρουθίων διαφέρετε» και «καὶ θρὶξ ἐκ τῆς κεφαλῆς ὑμῶν οὐ μὴ ἀπόληται».

6.. Έδιναν μεγάλη τιμή στις αρετές. Μια γυναίκα έπρεπε να είναι προνοητική. Δεν έπρεπε να βγαίνει τη νύχτα για να ψάξει αλάτι από τον γείτονα. Αυτή η τοποθέτηση μπορεί να αξιοποιηθεί στον Χριστιανισμό, μιλώντας για την υποχρέωσή μας να είμαστε πάντοτε προνοητικοί και συνεπείς στην πνευματική ζωή μας.

7. Υπάρχει κάτι που θυμίζει την παραβολή των δέκα παρθένων. Οι προπάτορές μας εκτιμούσαν ιδιαίτερα την παρθενία. Μια παρθένα κοπέλα παρέχει το δικαίωμα να ζητηθεί γι’ αυτήν μεγαλύτερη προίκα. Το γεγονός είχε εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τα άλλα κορίτσια. Στον Χριστιανισμό, όσες και όσοι τηρούν παρθενία τιμώνται, εφ’ όσον το κάνουν για την Βασιλεία των Ουρανών. Έχουν υποχρέωση να συνδέουν την παρθενία με την ελεημοσύνη, να είναι φρόνιμες, να έχουν αναμμένα τα λυχνάρια τους αναμένοντας τη συνάντηση με τον Νυμφίο τους, τον Χριστό που «είναι το φως που φωτίζει κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμο», στον οποίο πρέπει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων.

† Ο Γκόμας Τιμόθεος