Στο περιστατικό της κλήσεως του τελώνου Ματθαίου (ή Λευί, υιού του Αλφαίου από τη Γαλιλαία) στο αποστολικό αξίωμα και κατ’ επέκταση στον ιεραποστολικό τρόπο ζωής, αναφέρονται και οι τρεις συνοπτικοί συγγραφείς -Ματθαίος, Μάρκος και Λουκάς- με ελάχιστες διαφορές. Η περιεκτική διήγησή τους, μολονότι σύντομη, αποκαλύπτει σχεδόν όλη τη ζωή του Ευαγγελιστή.

«Καὶ μετὰ ταῦτα ἐξῆλθε καὶ ἐθεάσατο τελώνην ὀνόματι Λευΐν, καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον, καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἀκολούθει μοι.καὶ καταλιπὼν ἅπαντα ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ.καὶ ἐποίησε δοχὴν μεγάλην Λευῒς αὐτῷ ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ, καὶ ἦν ὄχλος τελωνῶν πολὺς καὶ ἄλλων οἳ ἦσαν μετ᾿ αὐτῶν κατακείμενοι.καὶ ἐγόγγυζον οἱ γραμματεῖς αὐτῶν καὶ οἱ Φαρισαῖοι πρὸς τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ λέγοντες· διατί μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίετε καὶ πίνετε; καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ᾿Ιησοῦς εἶπε πρὸς αὐτούς· οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ὑγιαίνοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες·οὐκ ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν» (Λουκ. 5:27-32).

Ο Κύριος, μετά τη θεραπεία του παραλύτου της Καπερναούμ, «ἐξῆλθε καὶ ἐθεάσατο τελώνην ὀνόματι Λευΐν, καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον». Συνάντησε έναν τελώνη και τον κοίταξε επίμονα με το θείο και συνάμα πατρικό βλέμμα Του. Ήταν ένα αμαρτωλό παιδί Του που ο κόσμος είχε απορρίψει, απέφευγε να τον αντικρύσει, να του μιλήσει, να συναναστραφεί μαζί του. Ίσως όχι άδικα. Με αυτήν όμως την αντιμετώπιση αδυνατούσε και να τον διορθώσει, τον εγκατέλειπε στα πάθη του – και πιο συγκεκριμένα στην απληστία, την πλεονεξία και την απάνθρωπη αδικία.

Μα ο Καρδιογνώστης, η ενσαρκωμένη Αγάπη, έχει τον τρόπο. Δεν αγνοεί το πρόσωπο, συμπαθεί και αποδέχεται όλες τις εικόνες του Θεού και έτσι τις καλεί να απομακρυνθούν από την αμαρτία και να ζήσουν την μετάνοια. Ο απόστολος Παύλος αναδεικνύει θαυμάσια την «κένωση» που οφείλει να επιδεικνύει ένας εκπρόσωπος του Θεού, προκειμένου να οδηγήσει τις ψυχές στη σωτηρία: «τοῖς ἀνόμοις ὡς ἄνομος, μὴ ὢν ἄνομος Θεῷ, ἀλλ᾿ ἔννομος Χριστῷ, ἵνα κερδήσω ἀνόμους·»(Α΄ Κορ. 9:21) και «τοῖς πᾶσι γέγονα τὰ πάντα, ἵνα πάντως τινὰς σώσω» (Α΄Κορ. 9:22). Πώς θα σώσεις τον άνθρωπο αν δεν τον κοιτάξεις, αν δεν τον πονέσεις, αν δεν πάρεις την θέση του σε όλα, εκτός από την αμαρτία; Έτσι, μέσω της αγάπης του Χριστού, συντελέστηκε θαυμαστά και η μεταστροφή του Ματθαίου.

Ήταν τελώνης, υπεύθυνος δηλαδή για την είσπραξη των φόρων από τους πολίτες. Εκείνη την εποχή, η εξάσκηση αυτού του επαγγέλματος σήμαινε ένα διαρκές «κυνήγι» χρημάτων, αφού οι τελώνες εκούσια «παραφούσκωναν» τους καθορισμένους φόρους προς όφελός τους. Για να ανταπεξέλθει όμως κάποιος στις απαιτήσεις της εργασίας αυτής ήταν απαραίτητο να γνωρίζει τα εγκύκλια γράμματα. Συνεπώς, αυτή τη βασική εκπαίδευση κατείχε κι ο Ματθαίος. Εισερχόμενος, λοιπόν στην ομάδα των δώδεκα, αποτέλεσε το πιο μορφωμένο μέλος της. Γι’ αυτό και ο Θεός, αφού πρώτα τον πλούτισε με τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, του ανέθεσε τη συγγραφή του Ευαγγελίου Του [1]Στέργιου Σάκκου, Ερμηνεία στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, εκδ.«Χριστιανική Ελπίς», τ.1, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 232..

Ποια χρονική στιγμή επιχειρείται η κλήση;

Στην περικοπή αυτή ο Ιησούς διδάσκει την ιεραποστολή. Επέλεξε να μιλήσει στον τελώνη αμέσως μετά το σημείο της Καπερναούμ και όχι ταυτόχρονα ή λίγο αργότερα από την κλήση των «αλιέων» μαθητών, τους οποίους επίσης είχε προσελκύσει με θαυμαστό γεγονός. Όπως επισημαίνει ο ιερός Χρυσόστομος, «δεν κάλεσε τον Ματθαίο στην αρχή, αλλά μετά από πλήθος θαυμάτων που είχε κάνει και όταν είχε αυξηθεί μεγάλως η φήμη γύρω από το όνομά του, οπότε και γνώριζε ότι θα υπάκουε ευκολότερα, λόγω αυτής της πείρας, στην πρόσκληση» [2]Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Λ΄, Ε.Π.Ε., εκδ.«Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ.10, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 299.. Ακολουθώντας το παράδειγμα του μεγάλου Διδασκάλου και εμείς σήμερα, στην ιεραποστολική μας διακονία, οφείλουμε να επιτελούμε πρώτα το «θαύμα» της φιλανθρωπίας, να παρουσιάζουμε το υπόδειγμα της χριστιανικής ζωής –όπου αυτό υπάρχει- και έπειτα να καλούμε τους ανθρώπους κοντά στο Θεό.

Ποιο είναι το ιδανικότερο μέρος για την κλήση ενός ανθρώπου;

Οπουδήποτε και αν βρίσκονται άνθρωποι, ακόμα και στα πιο κακόφημα μέρη. Ο Κύριος κάλεσε τον Ματθαίο όταν τον αντίκρισε «καθήμενον ἐπὶ τὸ τελώνιον». Η λεπτομέρεια αυτή σημειώνεται από τον Ευαγγελιστή Λουκά για να τονίσει – όπως ερμηνεύει ο ιερός Χρυσόστομος – «την δύναμη αυτού που τον κάλεσε, ότι δηλαδή παρ’ όλο που ο Ματθαίος δεν είχε τελειώσει, ούτε είχε απομακρυνθεί από αυτή την πονηρή εκμετάλλευση, ο Ιησούς τον απέσπασε μέσα ακριβώς από αυτά τα κακά, όπως ακριβώς και τον μακάριο Παύλο που άλλαξε την πορεία της ζωής του τη στιγμή που είχε θέσει σε ενέργεια την μανία και λύσσα του και εκσφενδόνιζε την φωτιά εναντίον των χριστιανών» [3]Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Λ΄, Ε.Π.Ε., εκδ.«Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ.10, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 301..

Όλοι οι άνθρωποι μπορούν να λάβουν την κλήση του Θεού και να μετανοήσουν;

Ναι, δόξα τον Θεό Πατέρα, που επιτρέπει όλοι οι άνθρωποι, όποιο επάγγελμα και αν ακολουθήσουν, όποιο «στραβό» δρόμο και αν βαδίσουν, όποια αμαρτία και αν διαπράξουν, όσο μεγάλη και αποκρουστική και αν είναι, να μπορούν να δεχθούν την κλήση, αρκεί να μην έχουν βάλει φραγή! Η Αγία μας Γραφή αλλά και τα συναξάρια της Εκκλησίας είναι γεμάτα από μετάνοιες Αγίων: Δαβίδ, Πέτρος, Μαρία η Αιγύπτια… Όλων ο βίος κράζει πως ο Θεός σώζει να παιδιά Του αρκεί αυτά να το θέλουν…

Συνεχίζοντας την ερμηνεία της περικοπής, ο ίδιος πατήρ σχολιάζει το επάγγελμα του Ματθαίου σε σύγκριση με αυτό των αλιέων μαθητών: «Αλλά εκείνων μεν το επάγγελμα-των αλιέων δηλαδή- ήταν ένα είδος τέχνης όχι δυσφημιστική βέβαια, αλλά επάγγελμα ανθρώπων που ζούσαν στο χωριό τους μεν αλλά ήταν αγνοί και είχαν σε μεγάλο βαθμό την αφέλεια, ενώ του τελώνου ήταν επάγγελμα γεμάτο από αναισχυντία και θρασύτητα, χωρίς καμιά λογική δικαιολογία για όλα αυτά που έπρατταν, και ήταν εμπορία γεμάτη από αναίδεια καθώς και κλοπή που καλυπτόταν εξωτερικά από το νόμο. Παρ’ όλα αυτά Αυτός που τον κάλεσε δεν ένοιωσε ντροπή για κανένα από αυτά». Και στο σημείο αυτό αναρωτιέται : «Και γιατί εκπλήττομαι με το ότι δεν ένοιωσε ντροπή -ο Ιησούς- που προσκάλεσε ως μαθητή του τον τελώνη, και καμία στιγμή βεβαίως ούτε για μία πόρνη όχι μόνο δεν ένοιωσε ντροπή που την κάλεσε, αλλά και της έδωσε το δικαίωμα και να φιλήσει τα πόδια του και να τα περιβρέξει με τα δάκρυά της; Καθ’ όσον βέβαια γι’ αυτό το λόγο ήρθε στον κόσμο, όχι μόνο για να θεραπεύσει σώματα, αλλά και για να απαλλάξει την ψυχή από την κακία» [4]Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Λ΄, Ε.Π.Ε., εκδ.«Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ.10, Θεσσαλονίκη 1990, σσ. 302-303.. Η χαρακτηριστική περίπτωση της θεραπείας του παραλυτικού ξεκαθαρίζει την πρόθεση όλων των ενεργειών του Ιησού.

«καὶ ἰδὼν τὴν πίστιν αὐτῶν εἶπεν αὐτῷ· ἄνθρωπε, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου.καὶ ἤρξαντο διαλογίζεσθαι οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι λέγοντες· τίς ἐστιν οὗτος ὃς λαλεῖ βλασφημίας· τίς δύναται ἀφιέναι ἁμαρτίας εἰ μὴ μόνος ὁ Θεός;ἐπιγνοὺς δὲ ὁ ᾿Ιησοῦς τοὺς διαλογισμοὺς αὐτῶν ἀποκριθεὶς εἶπε πρὸς αὐτούς· τί διαλογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν; τί ἐστιν εὐκοπώτερον, εἰπεῖν, ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρτίαι σου, ἢ εἰπεῖν, ἔγειρε καὶ περιπάτει;ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας· εἶπε τῷ παραλελυμένῳ· σοὶ λέγω, ἔγειρε καὶ ἄρας τὸ κλινίδιόν σου πορεύου εἰς τὸν οἶκόν σου.καὶ παραχρῆμα ἀναστὰς ἐνώπιον αὐτῶν» (Λουκ. 5:20-25).

Με τον παραπάνω τρόπο έδειξε ότι Αυτός έχει την δυνατότητα να συγχωρεί αμαρτίες, γεγονός που επιτρέπει να συγκαταλέγονται στους «δικούς Του» μετανοημένοι αμαρτωλοί. Συνεπώς, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσονται οι άνθρωποι αντικρίζοντας τον τελώνη στην ομάδα των μαθητών.

Μέχρι τώρα μελετήσαμε την ιεραποστολική δράση του Ιησού, απευθυνόμενη στον τελώνη Λευί. Ας δούμε και τα εξαίρετα αποτελέσματα που αυτή είχε στην καρδιά, στην ψυχή, στο είναι του Ματθαίου.

«Καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἀκολούθει μοι. καὶ καταλιπὼν ἅπαντα ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ». Στην πρόσκληση του Ιησού ο Ματθαίος ανταποκρίθηκε ανέλπιστα. Γνώριζε πολύ καλά και από την περίπτωση των άλλων μαθητών ότι αυτό το ανατρεπτικό «ἀκολούθει μοι», σήμαινε πως πρέπει ν’ αποκοπεί από τα χρήματα που ήταν ο κύριος σκοπός της ζωής του. Όφειλε να περιφρονήσει τ’ άφθονα υλικά αγαθά που του εξασφάλιζαν, ν’ εγκαταλείψει την οικογένειά του και ν’ απαρνηθεί τον εαυτό του, δηλαδή να σηκώσει τον σταυρό του και έπειτα να τον ακολουθήσει (Ματθ. 16:24). Και όμως, είχε το θάρρος, την πνευματική ωριμότητα και την βαθειά ταπείνωση να το πράξει- «καταλιπὼν ἅπαντα ἀναστὰς ἠκολούθησεν αὐτῷ»- ωθώντας τον Άγιο Χρυσόστομο να υπογραμμίσει: «Αλλ’ αμέσως δέχτηκε την πρόσκληση και δε ζήτησε να μεταβεί στην οικία του και να το ανακοινώσει στους συγγενείς του, όπως ακριβώς και οι αλιείς το έκαναν αυτό, αλλά με όποιο τρόπο εκείνοι εγκατέλειψαν τα δίκτυα και το πλοίο τους και τον πατέρα τους, κατά όμοιο τρόπο και αυτός , αφού εγκατέλειψε το τελωνείο και το κέρδος που προερχόταν από αυτό, Τον ακολούθησε, αποδεικνύοντας ότι ήταν προετοιμασμένη η διάθεση του για όλα γενικά, και αφού απομάκρυνε τον εαυτό του αμέσως από όλες τις φροντίδες της ζωής επιβεβαίωσε με την πλήρη υπακοή του την σε κατάλληλο χρόνο πρόσκλησή του από τον Ιησού» [5]Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Λ΄, Ε.Π.Ε., εκδ.«Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ.10, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 303..

Θαυμαστή δεν είναι μόνο η γενναία, άμεση ανταπόκριση του τελώνη στην πρόσκλησή του Ιησού, αλλά και η ιεραποστολική του διάθεση αμέσως μετά την συγκαταρίθμησή του στην ομάδα των μαθητών. Το γεγονός αυτό – προς έλεγχο όλων ημών των λεγομένων χριστιανών – αποδεικνύει, πρώτον, ότι δε ντρεπόταν για την απόφασή του ν’ αλλάξει ζωή και, δεύτερον, ότι η μετάνοιά του ήταν αληθινή και ολοκληρωτική χαρίζοντάς του ένα εξαίρετο βίωμα, αφού χωρίς να χάσει καιρό κάλεσε και άλλους τελώνες να επιχειρήσουν να ζήσουν ό,τι αυτός ζούσε. Όπως το «ἔρχου καὶ ἴδε» (Ιω. 1:47) του Φίλιππου στον Ναθαναήλ, έτσι και ο Ματθαίος «ἐποίησε δοχὴν μεγάλην» «ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ, καὶ ἦν ὄχλος τελωνῶν πολὺς καὶ ἄλλων οἳ ἦσαν μετ᾿ αὐτῶν κατακείμενοι». Και αυτό το έκανε γιατί ήταν υπερήφανος για την επιλογή του και γνώριζε πολύ καλά πως ο Ιησούς μπορεί να θεραπεύσει και τους άλλους τελώνες φίλους του. «Ο νέος μαθητής επιθυμεί να γνωρίσουν οι φίλοι του τον Ιησού, το συμπόσιο ήταν ένας τρόπος να συναντηθούν μαζί του. Αυτή ήταν η πρώτη ιεραποστολική πράξη του Ματθαίου» [6]Στέργιου Σάκκου, Ερμηνεία στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, εκδ.«Χριστιανική Ελπίς», τ.1, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 234..

Αναλογιζόμενος το δείπνο του Ματθαίου ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσανατολίζει τον ιεραποστολικά εργαζόμενο άνθρωπο στο πρότυπο που οφείλει να έχει και στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να κινείται: «Μολονότι, βέβαια, τα παρατεθέντα πράγματα στο τραπέζι προέρχονταν από αδικίες και πλεονεξίες, παρά ταύτα ο Χριστός δεν αρνήθηκε να συμμετάσχει σε αυτό, επειδή θα προέκυπτε από εκεί μεγάλη ωφέλεια, και για τον λόγο αυτό προσέρχεται σε αυτό το σπίτι και κάθεται στο ίδιο τραπέζι με αυτούς που είχαν διαπράξει αυτού του είδους τις αδικίες. Τέτοιος πρέπει να είναι ο γιατρός διότι αν δεν είναι σε θέση ν’ ανεχθεί τη βρωμιά των ασθενών, δε μπορεί να τους απαλλάξει από την ασθένειά τους» [7]Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Λ΄, Ε.Π.Ε., εκδ. «Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ.10, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 307..

Ο μιμητής του Χριστού, είναι πολύ πιθανόν να γίνεται αντικείμενο κριτικής στα χείλη ανθρώπων που διακατέχονται από πνεύμα ίδιο με αυτό των γραμματέων και των φαρισαίων. Αυτοί, από τη μια πλευρά, γόγγυζαν και θα γογγύζουν προς τους μαθητές, αναρωτιόνταν και θα αναρωτιούνται υποκριτικά και ταυτόχρονα ελεγκτικά: «διατί μετὰ τῶν τελωνῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἐσθίετε καὶ πίνετε;» Κι ο Κύριος, από την άλλη, έδωσε και θα δίνει πάντα την ίδια πατρική απάντηση: «οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ὑγιαίνοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες· οὐκ ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν». Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν παραλείπει να ερμηνεύσει το υπέροχο περιεχόμενο των παραπάνω θείων λόγων: «Πρόσεξε πως μετέβαλε την κατηγορία τους και της έδωσε αντίθετο περιεχόμενο. Διότι εκείνοι μεν θεωρούν έγκλημα την συναναστροφή του με τους ανθρώπους αυτού του είδους, ενώ αντιθέτως λέει, ότι το να μη συναναστρέφεται αυτούς είναι κάτι που δεν αρμόζει σε αυτόν και την φιλανθρωπία του, και όχι μόνο δεν είναι έγκλημα το να διορθώνει τους ανθρώπους αυτού του είδους, αλλά είναι και κάτι που έχει πρωταρχική σημασία, που επιβάλλεται να γίνεται και που είναι άξιο πολλών επαίνων» [8]Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Λ΄, Ε.Π.Ε., εκδ.«Γρηγόριος ο Παλαμάς», τ.10, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 311..

Ο Ματθαίος, μετά την Ανάληψη του Ιησού, κήρυξε το χαρμόσυνο άγγελμα της Αναστάσεως του Χριστού και της σωτηρίας του κόσμου στους εκ περιτομής χριστιανούς της Παλαιστίνης [9]Στέργιου Σάκκου, Ερμηνεία στο κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, εκδ.«Χριστιανική Ελπίς», τ.1, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 234., έγραψε το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο και -σύμφωνα με την παράδοση- κήρυξε στους Πάρθους και τους Μήδους. Τέλος, ολοκλήρωσε την αποστολική του δράση μαρτυρικά, θανατούμενος δια της δοκιμασίας του πυρός. Μάλιστα, κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη και τον κατά πλάτος βίο του στο Εκλόγιο, ευαγγέλισε τους Πάρθους μετά τον μαρτυρικό του θάνατο, αφού στα χέρια τους το λείψανό του επιτέλεσε ένα θαύμα με απώτερο αποτέλεσμα ο βασιλιάς τους να βαπτισθεί, να μετονομασθεί Ματθαίος και να χειροτονηθεί επίσκοπος αφήνοντας πρώτα τον θρόνο στον υιό του [10]Νικοδήμου Αγιορείτου, Συναξαριστής, εκδ.«Ορθόδοξη Κυψέλη», τ.2, θεσσαλονίκη 2003, σσ. 119-121..

Η μνήμη του Αποστόλου Ματθαίου τιμάται 16 Νοεμβρίου εκάστου έτους.