Πού βρήκε τη δύναμη ο Γέρων;
Ὁ π. Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903–1972) εἶναι ἡ ἐξέχουσα μορφὴ, ἡ πνευματική συνισταμένη τῆς ἑλληνορθόδοξης ἱεραποστολῆς στὴν Ἀφρική.
Ὁ μακαριστός Πατήρ γεννήθηκε τὸ 1903 στὸ Βασιλίτσι Μεσσηνίας, ἀπό μιὰ οἰκογένεια βιοπαλαιστῶν κτηνοτρόφων. Σὲ ἡλικία δέκα ἐτῶν, μετὰ τὸν θάνατο τοῦ πατέρα του, ἀναγκάστηκε νὰ ἐγκαταλείψει τὸ σχολεῖο καὶ νὰ βιοποριστεῖ γιὰ νὰ βοηθήσει τὴν οἰκογένειά του. Παρέμενε ὅμως ἀνεξίτηλη ἡ δίψα του για μάθηση διότι εἶχε μεγάλη ἀγάπη στὰ γράμματα ἀλλὰ λόγω τοῦ θανάτου τοῦ πατέρα του δὲν μπόρεσε νὰ συνεχίσει τὸ σχολεῖο καὶ διέκοψε στὴν Τετάρτη Δημοτικοῦ.[1] Ὡστόσο, ἡ ἐσώτερη ἐπιθυμία του γιὰ καλλιέργεια τὸν ὁδήγησε, σὲ ἡλικία 15 ἐτῶν, νὰ ἀναχωρήσει κρυφὰ καί νά ἐγκαταβιώσει προσωρινά στήν Ἱερά Μονή Κορώνης, τήν ὁποῖα καί θά ἐγκαταλήψει προσωρινά λόγῳ τῆς ἐπίμονης ἀπαίτησης τῆς οἰκογένειάς του.
Ἀργότερα, μετακόμισε στὴν Καλαμάτα καὶ ἐντάχθηκε στην Ἱερά Μονή Εὐαγγελιστρίας-Σκήτη Παναγουλάκη, ὑπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ αὐστηροῦ Καθηγουμένου Ἠλία Παναγουλάκη, ὁ ὁποῖος καί θά τόν εἰσάγει στήν σκληρή ἄσκηση. Ὁ Ὅσιος νεοασκητής Ἡλίας κοιμόταν μόλις τρεῖς ὧρες τό εἰκοσιτετράωρο καθιστός, ἔτρωγε ἐλάχιστα, λάδι μόνο Σάββατο και Κυριακή καί ἀπεῖχε διαπαντός τῆς κρεατοφαγίας καί τῆς ἰχθυοφαγίας.
Ἡ σκληρὴ ἄσκηση θά ἐπιδράσει σωματικά καί θά τόν καταβάλει, θά ἐνισχύσει ὅμως τὴν πνευματική του συγκρότηση. Μέ το πέρας τῆς στρατιωτικῆς του θητείας, τὸ 1926 χειροτονεῖται ἱερέας καὶ ἀναλαμβάνει Ἡγούμενος στὴ Μονὴ Γαρδικίου Μεσσηνίας. Ταυτοχρόνως, θά ἀσκήσει το λειτουργικό Του ἔργο ὡς ἐφημέριος σὲ διάφορες ἐνορίες τῆς Μεσσηνίας.[2]
Ἡ ἀμετακίνητη καί σφοδρή ἐπιθυμία του γιὰ μόρφωση τον ὠθεῖ νὰ ὁλοκληρώσει τὸ δημοτικὸ καὶ τὸ γυμνάσιο ὡς κατ’ οἶκον διδασκόμενος. Ἐγγράφεται στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ Ἀθηνῶν καί, σὲ ἡλικία 55 ἐτῶν, ὁλοκληρώνει τίς σπουδές του. Κατὰ τὴν φοιτητική περίοδο, θά ἔρθει σὲ ἐπαφὴ μὲ Ἀφρικανοὺς συμφοιτητές του, γεγονὸς ποὺ ἐνεργοποιεῖ καί σχηματοποιεῖ τὴν ἐπιθυμία καί τόν ζῆλο του γιά ἱεραποστολὴ στὴν Ἀφρική.
Τὸ 1958, μετὰ ἀπὸ καθοδήγηση καί εὐλογία τοῦ Γέροντα Ἀμφιλοχίου Μακρῆ, ὁ ὁποῖος καί προέταξε στό τεράστιο πνευματικό Του Ἔργο τήν μαθητεία ὅλων τῶν ἐθνῶν μέ ζῶν και ἐναργές φυτώριο τήν ἱερά νῆσον Πάτμο, ἀποφάσισε νὰ ἐπιχειρήσει τό ὑπερφυές, πνευματικό ταξίδι τῆς ἱεραποστολῆς, γενόμενος ζωντανή ὁμολογία Χριστοῦ, ὅπως ὀνομάζει τούς ἱεραποστόλους ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος.[3] Ἔτσι τὸν Ἰούνιο τοῦ 1960, φτάνει στὴν Καμπάλα της Οὐγκάντας γιά νά βρεθεῖ ἀντιμέτωπος μέ δυσπραγίες, ἀντιξοότητες καί ἀπογοητεύσεις, ὅπως τήν ἔλλειψη πόρων, τήν γλώσσα, τίς νοοτροπίες καί τίς ἀντιλήψεις. Παρὰ τὶς δυσκολίες, θά ἐγκαινιάσει τὸν πρῶτο ἱεραποστολικὸ ναὸ καὶ θά ἐργαστεῖ ἀκαταπόνητα γιὰ τὴ διάδοση τῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἡ δράση του σύντομα θα ἐπεκταθεῖ σὲ Κένυα, Τανζανία καὶ Κογκό, ὅπου ἵδρυσε ναούς, ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα καὶ ἀνέδειξε ἡμεδαπούς ἱερεῖς. Ἡ ἀφοσίωσή του και ὁδήγησε στὴ δημιουργία μιᾶς δυναμικῆς Ὀρθόδοξης κοινότητας στὴν περιοχή. Τὸ 1968 μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες τοῦ Γέροντα Παύλου Νικηταρᾶ, τοῦ πρωτόκλητου πνευματικοῦ τέκνου τοῦ Ἁγίου Ἀμφιλοχίου, βρίσκουμε τὴν νεοκαταταχθεῖσα Ἁγία Ἱεραπόστολο Γαβριηλία νὰ συνδιακονεῖ στό θαυμαστό αὐτό ἱεραποστολικό φυτώριο. Τὶς πρωινὲς ὧρες ὡς γραμματέας καὶ μεταφράστρια τῆς ἀγγλικῆς στὸν Πατέρα Χρυσόστομο καί τὰ ἀπογεύματα στὰ νοσηλευτικὰ ἱδρύματα καὶ τὶς φυλακές. Μοῦ ἔλεγε ὁ Γέροντας Παῦλος ὅτι κοιμόταν λιγότερο ἀπό τρεῖς ὧρες ἠμερησίως.
Ὁ Γέροντας Παῦλος Νικηταρᾶς, ὅταν σέ ἀποστολή ἐνίσχυσης τοῦ πυρήνα τῆς ἰεραποστολῆς καί κατόπιν πνευματικῆς ἐντολῆς τοῦ Ἁγίου Γέροντά Του Ἀμφιλοχίου, θά φτάσει στην Ἀφρική γιά νά συνδράμει τό ἔργο τοῦ μεγάλου Ἱεραποστόλου πατέρα Χρυσοστόμου. Τότε θά σημείωσει χαρακτηριστικά:
«Ὦ! ποῖα ἦτο ἡ χαρὰ τοῦ ἀειμνήστου πατρὸς Χρυσοστόμου ὅταν μᾶς ὑπεδέχθῃ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τῶν Ἁγίων Ἀναργύρων, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ περιγραφῇ. Ἔψαλε μόνος του τό: “δόξα Σοι τῷ δείξαντι τὸ φῶς, δόξα ἐν ὑψίστοις Θεόν…”. Αἱ ἐκδηλώσεις του θὰ μείνουν ἀνεξίτηλα τυπωμένες εἰς τὴν διάνοιά μας.
Καὶ εἶχε δίκαιον ὁ ἀκάματος Ἱεραπόστολος τῶν μαύρων, γιατὶ ἔβλεπε τὸ ἀσθενὲς σαρκίον του νὰ δια μαρτύρηται εἰς τὸ δυσβάσταχτον φορτίον ποὺ εἶχε ἀναλάβει καὶ τώρα οἱ ἐλπίδες διὰ τὸ μέλλον τοῦ ἔργου του ἤρχισαν νὰ λαμβάνουν σάρκα καὶ ὀστὰ. Εὑρέθημεν εἰς τὴν Ἀφρικὴν ἐν καιρῷ χειμῶνος. Δὲν εἴδαμε ἐπὶ τρεῖς μήνας τὸν γαλάζιον οὐρανὸν τῆς Ἑλλάδος, οὔτε τὰ ἀστέρια τὴν νύκτα, οὔτε τὸν ἥλιο τὴν ἡμέρα καὶ τὸ στῆθος μας πλάκωνε ἡ μαύρη καταχνιὰ τῆς χώρας. Ἀλήθεια, πῶς ἔζησε τὸσα χρόνια μόνος του; Ἐξετίμησε κανεὶς τὴν προσφορά του αὐτὴ γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας; Μόνον ἐκεῖνος ποὺ θὰ ζήσει στὴν Ἀφρικὴ εἶναι δυνατὸν νὰ συλλάβῃ τὸ μέγεθος τῆς θυσίας ἐνὸς ἀσθενικοῦ σαρκίου ὅπως ἦτο τὸ τοῦ πατρός Χρυσοστόμου. Ἡ νεύρωσις τοῦ στομάχου τὸν ἐβασάνιζε, ἡ σιελόρροια τοῦ ἐγένετο φορτικὴ πολλάκις καὶ ἐντούτοις δὲν ἐλύγιζε. Καταστρώναμε τὰ σχέδια ἀφ΄ ἑσπέρας καὶ τὴν ἑπομένην πραγματοποιούσαμε τὰς ἐξορμήσεις μας. Δὲν ἤθελε νὰ λείπῃ ἀπὸ καμμία ἐξόρμηση. Ὁ π. Χρυσόστομος κοιμήθηκε στὶς 29 Δεκεμβρίου 1972 στὴν πόλη Κανάνγκα τοῦ Κογκό, ἀφήνοντας πίσω του μιὰ πλούσια ἱεραποστολικὴ κληρονομιά. Ἡ ζωή του ἀποτελεῖ παράδειγμα ἀφοσίωσης, αὐτοθυσίας καὶ πίστης στὸ θεάρεστο ἔργο τῆς ἱεραποστολῆς.
Κάποτε ἀνεχωρήσαμεν διὰ τὴν δυτικὴν Κένυα τῶν Ἀκοῦρο, Ἀδονάι, Κισουμού, μὲ τὸ Λὰντ Ρόβερ τοῦ Κέντρου. Μαζί μας εἴχαμε καὶ τὸν γέροντα πατέρα Ὀβαδία ἕναν ἀπὸ τοὺς πρωτοπόρους ἰθαγενεῖς Ὀρθοδόξους ποὺ βρῆκε τὴν ἀληθινὴ πίστι τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας… Εἰς τὸ τροπικὸν κλῖμα οἱ βροχὲς δὲν εἶναι κάτι τὸ ἀσύνηθες. Εἴχαμε περὶ τὰ 300 χιλιόμετρα διανύσει καὶ ἀρχίζει καταρρακτώδης βροχή. Τὸ ὄχημά μας ἦτο ἀδύνατον νὰ προχωρήσῃ. Ὁ ἀείμνηστος διετήρει τὴν ψυχραιμίαν του καὶ μὲ νεανικὸν παλμὸν τραγουδοῦσε τοὺς στίχους τοῦ Βερίτη “δὲν μᾶς σκιάζει οὔτε ἡ μπόρα, οὔτε τὸ χαλάζι…“ καὶ ὅταν σὲ λίγο οἱ τροχοί μας χώθηκαν στὴ λάσπη καὶ ἀκινητοποιηθήκαμε τελείως, ἐνῶ περνούσαμε κάποιο ρέμα, ὁ γέρων φάνηκε δυνατότερος τῶν νέων. Σηκώσαμε τὸ αὐτοκίνητο στὰ χέρια μας, τὸ ξεκαθήσαμε καὶ συνεχίσαμε τὸν δρόμο μας. Καὶ ἐμεῖς λέγαμε ποῦ βρῆκε τὴν δύναμι ὁ γέρων![4]
Ποῦ βρῆκε τὴ δύναμη ὁ Γέρων;
Ἡ ἱεραποστολικὴ παρουσία του π. Χρυσοστόμου Παπασαραντόπουλου στὴν Ἀνατολικὴ Ἀφρικὴ ἀποτελεῖ μὶὰ ζωντανὴ μαρτυρία, θυσιαστικῆς, σταυρικῆς προσφορᾶς καὶ πνευματικῆς ἀγωνίας καί ἀγώνα γιὰ τὴ διάδοση τῆς Ὀρθοδοξίας σὲ τόπους δύσβατους, ξεχασμένους καί, κυρίως, διψασμένους γιὰ ἀλήθεια. Ὁ ταπεινός λευΐτης, ὁ ἄοκνος διάκονος τοῦ πλησίον, μετὰ ἀπὸ ὀκτὼ χρόνια ἀδιάλειπτης πολυσχιδοῦς διακονίας στὴν Κένυα, θά ἀναδειχθεῖ σὲ ἡγετικὴ μορφὴ τῆς Ὀρθόδοξης Ἱεραποστολῆς ἔχοντας ἐπιτελέσει ἔργο–ζωντανή και ἀποκαλυπτική παρουσία Χάριτος.Ἔργο ἐπεκτεινόμενο στήν πνευματικὴ, ὑλική καὶ κοινωνικὴ ἀνανέωση τῶν κοινοτήτων. Τὸ 1963 μάλιστα πρὸς στήριξιν τοῦ ἔργου του ἱδρύεται τὸ Σωματεῖον Φίλων της Οὐγκάντα, τὸ ὁποῖο ἔχει μετονομαστεῖ σήμερα σὲ Ἀδελφότητα Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς. Τὰ δύο μεγάλα δομικά στηρίγματα στὸ σπουδαῖο ἱεραποστολικό του ἔργο ἦταν ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καὶ ὁ τότε σύλλογος φίλων της Οὐγκάντα.
Ἡ δράση τοῦ δὲν περιορίστηκε σὲ τελετουργικὰ καθήκοντα, ἀλλὰ ἀγκάλιασε κάθε ἔκφανση τῆς πνευματικῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς τῶν ἰθαγενῶν. Μὲ ζῆλο καὶ ὑπομονή, ἐπισκεπτόταν ἀπομακρυσμένα χωριά, τελοῦσε Θεῖες Λειτουργίες, βάπτιζε δεκάδες νέους πιστούς, ἐγκαινίαζε καὶ θεμελίωνε ναοὺς καὶ σχολικὰ κτίρια. Συλλειτουργοῦσε μὲ τοπικοὺς καὶ Ἕλληνες ἱερεῖς, μιλοῦσε στοὺς πιστούς, ἄκουγε τὶς ἀγωνίες τους καὶ διέδιδε τὸ μήνυμα τῆς Ὀρθοδοξίας ὄχι μόνο μὲ λόγια, ἀλλὰ κυρίως μὲ ἔργα.Ἡ πίστη ὡς ἔμπακτη ἀσκητική πράξη καθορίζει τὴν ἱεραποστολική του πορεία καὶ ἀναδεικνύει τό μεγαλεῖο τοῦ ὀρθόδοξου βιώματος.
Στήν κοινή του πορεία μέ συνεργάτες, θά ξεχωρίσει ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου Παῦλος Νικηταρᾶς, ὁ ὁποῖος καρδιακά θά συμμετάσχει ἐνεργὰ στὴν ἱεραποστολὴ τοῦ 1968, καί θά συνδράμει ποικιλοτρόπως στό Ἔργο. Ὁ Γέροντας θά συνοδεύσει τὸν π. Χρυσόστομο σὲ περιοδεῖες σὲ νεόδμητους ναούς τῆς Κένυας καὶ ἄλλων περιοχῶν. Συλλειτουργεῖ, συνδιοργανώνει τά ἐκπαιδευτικὰ προγράμματα καὶ τήν κατήχηση τῶν νέων ἰθαγενῶν, ὡς ζῶσα δυναμική καί ἀγωνιστική παρουσία στὸ πλευρὸ τῶν κατηχουμένων. Παράλληλα, ὁ Γέροντας Παῦλος θά συνδράμει ἐνεργὰ στὴ φιλοξενία, τήν ὑποστήριξη καὶ τήν καθημερινὴ ὁργάνωση τοῦ ἱεραποστολικοῦ Κέντρου, στὴ δημιουργία ἐκπαιδευτικῶν δομῶν καὶ στην ἀνέγερση σχολείων καὶ ναῶν, ἀνταποκρινόμενος στὴν κοινωνική καὶ πνευματικὴ ἀνάγκη τῶν κοινοτήτων.
Ποῦ βρῆκε τὴ δύναμη ὁ Γέρων;
Ἡ ἀπάντηση κρύβεται στὴ συνεχιζόμενη αὐτοθυσία καὶ ἀφοσίωση ποὺ ἐνέπνευσε τὸν ἴδιο καὶ τοὺς συνεργάτες του. Ὁ π. Χρυσόστομος δὲν παραπονέθηκε ποτὲ γιὰ τὶς δυσκολίες καὶ τὶς θυσίες, ἀκόμη καὶ ὅταν ἔπασχε ἀπὸ σοβαρὰ σωματικὰ προβλήματα, ὅπως ἡ νεύρωση τοῦ στομάχου καὶ ἡ σιελόρροια, ποὺ τὸν βασάνιζαν διαρκῶς. Παρ’ ὅλα αὐτά, δὲν λύγισε ποτέ, ἐφόσον ἡ ἀγάπη γιὰ τὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀνάγκη νὰ προσφέρει τὴν πνευματικὴ ἀνάσταση στοὺς ἀδελφούς του στὴν Ἀφρική, ὑπερκάλυπταν τὶς σωματικές του δυσχέρειες. Ἡ θυσία γιὰ ἐκεῖνον ἦταν τὸ ἀποκορύφωμα τῆς ὀρθόδοξης πίστης καὶ τῆς πραγματικῆς χριστιανικῆς ἀγάπης, τῆς βάσης γιά πνευματική ἀνάπτυξη.
Στὴν πραγματικότητα, ὁ π. Χρυσόστομος δὲν «ἔδωσε» ἁπλῶς τὸ χρόνο καὶ τὴν ὑγεία του γιὰ τὴ διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου, ἀλλὰ πραγματοποίησε μιὰ βαθιὰ πνευματικὴ θυσία, ὅπου ἡ ἴδια ἡ ζωή του ἀποτελοῦσε τὸ ἁγιασμένο ἐργαλεῖο τοῦ Θεοῦ. Δὲν ὑπῆρχε καμία ἀποφυγὴ ἀπὸ τὸ ἔργο του.
Στὸν λόγο του διαφαίνεται βαθιὰ ἀνησυχία γιὰ τὴν ἔλλειψη προσωπικοῦ καὶ τὴν ἀπουσία διοικητικῆς καὶ πνευματικῆς στήριξης. Παρὰ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν ἀφοσίωσή του, αἰσθανόταν τὴν ἀνάγκη ξεκούρασης καὶ ἀντικατάστασης, καθώς, ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρεται, «τί ἐμπορεῖ νὰ προσφέρη ἄνθρωπος καὶ δῇ γέρων ἄνευ βοηθῶν καὶ ἐπιτελείου;». Ὅπως καταγράφεται στὰ ἱεραποστολικὰ κείμενα, ἡ ὁμάδα τοῦ π. Χρυσοστόμου ἀντιμετώπισε ποικίλες δυσκολίες στὴν ὀργανωτικὴ πλευρά τῆς ἱεραποστολῆς, ποὺ περιλάμβανε την ἔλλειψη ρευστότητας και χρηματοδότησης καὶ τήν ἀνεπάρκεια καί τήν ἀπουσία βασικῶν ὑποδομῶν, καθώς καὶ δυσκολίες στήν συστηματική συνεργασία μὲ τοὺς τοπικοὺς ἱερεῖς. Ὁ π. Παῦλος συμμετεῖχε ἐνεργὰ στὴ διαχείριση καὶ ἐνίσχυση τῶν πρωτοβουλιῶν τοῦ Κέντρου, ὑποστηρίζοντας τὴν ὁμαλὴ λειτουργία καὶ τὴν πραγμάτωση τοῦ ὁράματος τοῦ π. Χρυσοστόμου.
Ἡ ἀδήρητη ἀνάγκη ἐνίσχυσης τῶν ἱεραποστολικῶν προσπαθειῶν καὶ ἡ συνεργασία μὲ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας ἀναδεικνύονται ὡς τά κρίσιμα σημεῖα γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ ἔργου. Οἱ προτάσεις τοῦ πατρός Χρυσοστόμου γιὰ θεσμικὲς λύσεις, ὅπως ἡ ἐκπαίδευση ἱερέων, ἡ γλωσσικὴ ἐνίσχυση καὶ ἡ στρατηγικὴ παρουσία ἐκπαιδευτικῶν, ἀποκτοῦν νόημα μόνο μὲ ἐνεργὴ στήριξη ἀπὸ τὸ σύνολο τῆς Ἐκκλησίας.
Ἡ ἀπουσία δομῆς καὶ ἡ ἀδυναμία διαχείρισης τῶν αὐξημένων ἀναγκῶν τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἡ κὰκὴ ὀργάνωση τῆς κατήχησης, ἀλλὰ καὶ ἡ προβληματικὴ συνεργασία μὲ τὸὺς ἰθαγενεῖς ἱερεῖς, δημιουργοῦσαν ἐμπόδια πὸὺ ὁ ἴδιος προσπαθοῦσε μὲ σύνεση καὶ διάκριση νὰ ἐπιλύσει. Ὁ λόγος του, σὲ πολλὰ σημεῖα, προαναγγέλλει τὴν ἀνάγκη γιὰ συστηματικὴ ὑποστήριξη καὶ ὀργάνωση στὴν ἱεραποστολικὴ δράση, ὥστε νὰ μὴν παραμείνει τὸ ἔργο μόνο στὸν ἀτομικὸ ἀγῶνα, ἀλλὰ νὰ ἐκκλησιαστικοποιηθεῖ καὶ νὰ μετατραπεῖ σὲ σχέδιο ἀληθοῦς συνεργασίας.
Ἀναγνωρίζοντας πὼς ἡ Ὀρθοδοξία δὲν μπορεῖ νὰ ἀνταγωνιστεῖ ἀριθμητικὰ τὶς ἄλλες χριστιανικὲς ὁμολογίες ἢ τὶς θρησκεῖες πὸὺ κυριαρχοῦν στὴν Ἀφρική, ὁ π. Χρυσόστομος ἑστιάζει στὴν οὐσία τῆς ἀποστολῆς. Γιὰ ἐκεῖνον, δὲν εἶναι ἀρκετὸ νὰ χτιστοῦν ναοὶ· ἀπαιτεῖται ἡ οἰκοδόμηση «ἔμψυχων ναῶν», δηλαδὴ ἀνθρώπων ζυμωμένων μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ ὀρθόδοξου βιώματος. Μόνο ἔτσι μπορεῖ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία νὰ ἔχει μέλλον καὶ ρίζες στὴν ἀφρικανικὴ γῆ. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ζωντανὴ καὶ ἐνεργή καὶ ὡς τέτοια ἀπαιτεῖ τὴν οἰκοδόμηση ζωντανῶν ναῶν – ψυχῶν ποὺ εἶναι ἕτοιμες νὰ μαρτυρήσουν τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ στὸν κόσμο. Αὐτὴ ἡ ἔκκληση γιὰ πνευματικὴ ἀναγέννηση εἶναι τὸ κλειδὶ γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ ἔργου του π. Χρυσοστόμου, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν οὐσιαστικὴ μεταμόρφωση τῶν κοινοτήτων στὶς ὁποῖες ἐργάστηκε.
Ὁ λόγος του δὲν στερεῖται αὐτοκριτικῆς. Μὲ παρρησία, ζητᾶ τὴν ὀργανωμένη ἐνίσχυση τῆς Ἱεραποστολῆς ἀπὸ τὴν Ἑλλαδικὴ Ἐκκλησία καὶ τὴν συνεργασία μὲ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, προτείνοντας θεσμικὲς λύσεις, ὅπως ἡ εἰσαγωγὴ τῆς ἀγγλικῆς γλώσσας στὶς Ἐκκλησιαστικὲς Σχὸλὲς καὶ ἡ ἀπόσπαση ἐκπαιδευτικῶν στὴν Ἀφρική. Διαβλέπει πὼς τὸ ἔργο τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπαιτεῖ στρατηγική, ἀνθρώπινο δυναμικὸ καὶ κυρίως, πίστη καὶ ὅραμα. Αὐτὴ ἡ ἀναγνώριση τῆς ἀνάγκης γιὰ στρατηγικὴ συνεργασία καὶ τὴν ἐκπαίδευση τῶν τοπικῶν ἱερέων καὶ κοινοτήτων εἶναι τὸ θεμέλιο γιὰ μιὰ διαρκῆ πνευματικὴ ἀνάπτυξη, ὄχι μόνο γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία στὴν Ἀφρικὴ ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν παγκόσμια ἐξάπλωση τῆς πίστης.
Μέσα ἀπὸ τὸ κείμενο, ὁ π. Χρυσόστομος ἐμφανίζεται ὡς μὶὰ σπάνια μορφή: ἕνας ταπεινὸς ἐργάτης τοῦ Εὐαγγελίου, μὲ βαθιὰ θεολογικὴ σκέψη, πρακτικὸ νοῦ καὶ ἀνεξάντλητη ἀγάπη γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Ἡ παρουσία του στὴν Ἀφρὶκὴ δὲν ἦταν ἁπλῶς συμβολικὴ· ὑπῆρξε καθοριστική. Ἐκεῖνος ὑπῆρξε ὄχι μόνο λειτουργός, ἀλλὰ καὶ ποιμένας, διδάσκαλος, κοινωνικὸς λειτουργός, οἰκοδόμος καὶ ἀδελφός. Αὐτὴ ἡ θεολογικὴ ἀκεραιότητα καὶ ἡ συνένωση τῆς πρακτικῆς της πίστης μὲ τὴν ἀγάπη, ἡ ἐμπράγματη ἐκδήλωση τῆς πίστης ὡς ἀγάπη καθιστᾶ τον π. Χρυσόστομο παράδειγμα γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ πορεία καὶ τὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν ἀνθρωπιά.
Μέσα ἀπὸ αὐτην τὴν ἐξιστόρηση γίνεται σὰφὲς ὅτι ἡ κληρονομιά του π. Χρυσοστόμου δὲν ἐξαντλεῖται στὰ ὅσα ἐπιτέλεσε ὁ ἴδιος, ἀλλὰ ἀνοίγει δρόμο γιὰ ὅσους καλοῦνται νὰ συνεχίσουν. Ἡ φωνή του παραμένει ἐπίκαιρη: «χρειάζονται καὶ ἱδρύματα φιλανθρωπικά, νοσηλευτικά». Ἡ Ὀρθοδοξία στὴν Ἀφρικὴ χρειάζεται πρόσωπα καὶ ὄχι ἁπλῶς παρουσίες. Χρειάζεται μαρτυρία καὶ ὄχι μόνο δομές. Καὶ ὁ π. Χρυσόστομος ὑπῆρξε ἀκριβῶς αὐτό: μιὰ ἔμψυχη μαρτυρία πίστεως, ἐλπίδας καὶ ἀνιδιοτελοῦς προσφορᾶς. Ἡ Ὀρθοδοξία, τελικά, δὲν εἶναι ἰδεολόγημα, εἶναι μιὰ συνεχὴς πράξη θεολογική, στάση ἀγαπητική, ἀφιέρωση στὸν Θεὸ καὶ τὸν συνάνθρωπο. Μᾶς μεταφέρει το κλῖμα ὁ Γέροντας Παῦλος Νικηταρὰ πρὸς τὴν Α.Μ., τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμο, στίς 26/09/1968:
«Οἱ Ὀρθόδοξοι τῆς Ἀνατολικῆς Ἀφρικῆς δέν ὑπερβαίνουσιν ἀτυχῶς τάς 40.000
ἔνω οἱ Καθολικοί, Ἀγγλικανοί, Λουθηρανοί, Προτεστάνται, ὑπερβαίνουν τά
πεντήκοντα ἑκατομμύρια, οἱ δέ Μουσουλμάνοι, Ἰνδοϊσταί, ἀνέρχονται εἰς πε-
ρισσότερα ἑκατομμύρια· αὐτό σημαίνει ὅτι ἀμυδρῶς φωτίζει τό φῶς τῆς Ὀρ-
θοδοξίας τά σκότη τῆς αχανούς Ἀφρικῆς. Ἐντεῦθεν γεννᾶται τό ἐρώτημα
διατί ἡ Ὀρθοδοξία δέν κατακτᾶ ἔδαφος καί ὑστερεῖ κατά πολύ τῶν ἄλλων
Χριστιανικῶν ὁμολογιῶν καί τῶν ἄλλων θρησκειῶν;”
Ἡ ἀπάντησις εἶναι ἁπλουστάτη, διότι ἡ Ὀρθοδοξία δέν εἶχεν οὔτε ἔχει ἱκανούς ἱεραποστόλους, μόλις πρός εἰκοσαετίας γίνεται λόγος περί αὐτῆς, ἔνω οἱ Καθολικοί καί οἱ ἄλλοι ἔχουν εκατονταετή δράσιν. Καί διότι στερούμεθα ὀργανώσεως εἰς τά Ἱεραποστολικά κέντρα τῶν Ὀρθοδόξων.
Ως πρωτοπόροι τῆς Ὀρθοδόξου κινήσεως, θεωροῦνται οἱ ἐν Οὐγκάντα Ἰθαγενεῖς Ἱερεῖς π. Ρ. Σπάρτας καί ὁ π. Ὀβαδίας, καί ο ἐν Κένυα π. Ἀρθούρος Γκαδούνας, οὗτοι δέ μνημονεύουσιν μετά σεβασμοῦ τόν πρώτον Ἕλληνα Ἱεραπόστολον Ἀρχιμ. Νικόδημον Σαρίκαν, ἐφημέριον τοῦ ἐν Ἀρούσῃ τῆς Τανζανίας ἱεροῦ Ναού τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. Παρ’ ὅλον ὅτι τό Πατριαρχεῖον Ἀλεξανδρείας ἀνεγνώρισεν τήν ἱεροσύνην τῶν ὡς ἄνω πρώτων Ὀρθοδόξων Ἱερέων ἱθαγενῶν, ἐν τούτοις ὑπάρχουσι καί σκοτεινά σημεῖα ἐάν εἶναι εἴτε ὄχι κανονικῶς χειροτονημένοι. Δύναμαι νά βεβαιώσω ἐξ ἀτομικῆς ἐμπειρίας, ὅτι τό ἔδαφος διά τήν Ὀρθοδοξίαν εἶναι λίαν πρόσφορον παντοῦ κατά τάς περιοδείας ἡμῶν οἱ Ἀφρικανοί διεκήρυττον τήν ἐπιθυμίαν των νά γίνωσιν Ὀρθόδοξοι, διότι ἐκ τῆς Ὀρθοδοξίας προῆλθον τά ἄλλα δόγματα καί αὐτοί θέλουν νά γνωρίσουν τήν Πηγήν, τήν πρώτην Χριστιανικήν θρησκείαν, τήν Ὀρθοδοξίαν, τήν CARIGA, ὅπως λέγουν οἱ ἴδιοι, ἡ παρουσία δέ της Ὀρθοδοξίας ἐπιβάλλεται καί ἐκ τῆς σημερινῆς ψυχολογίας τῶν Ἀφρικανῶν. Κατά συνέπειαν, ἡ ἀδιαφορία εἰς τήν πρόσκλησιν τῶν Ἀφρικανῶν δύναται νά χαρακτηρισθῇ ὡς ἀδιαφορία καί ὀλιγοπιστία εἰς τήν φωτεινήν ἀκτινοβολίαν τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Πίστεως[5].
Τὸ ἱεραποστολικὸν κέντρον τῆς Ἀφρικῆς τοῦ ὁποίου προίσταται ὁ ἀπὸ οκταετίας ἐκεῖ ἱεραπόστολος π. Χρυσόστομος ἐγνώρισε ἡμέρα πραγματικῆς χριστιανικῆς οἰκοδομῆς, ἡ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας ἐγένετο αἰσθητή. Θεῖαι λειτουργίαι, ἐγκαίνια ἱερῶν ναῶν, θεμελιώσεις σχολικῶν κτιρίων, θεμελιώσεις ἱερῶν ναῶν, ἐκδηλώσεις ἐκκλησιαστικῶν κατηχητικῶν σχολείων, ἐπαφαὶ μὲ τοὺς χωρικοὺς τῆς Ἀφρικῆς καὶ ὁμαδικὰ βαπτίσματα τῶν νέων ὀρθόδοξων ἀδελφῶν μας ἦσαν οἱ ἀπασχολήσεις τοῦ Ἑλληνορθόδοξου χριστιανικοῦ κέντρου τῆς Ἄνατ. Ἀφρικῆς κατὰ τοὺς μῆνας Ἰουλίου καὶ Αὐγούστου.
Καὶ ταῦτα πάντα ὀφείλονται εἰς τὴν πρωτοβουλίαν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. Ἐντὸς ὀλίγου οἱ ἐκπαιδευτικοὶ κληρικοί μας ἐπανέρχονται εἰς τὰ καθήκοντα τῶν καὶ ὁ π. Χρυσόστομος θὰ ἐγκαταλειφθεῖ καὶ πάλιν μόνος εἰς τὴν ἀχανὴν αὐτὴν Χώραν, διατὶ νὰ μὴ συνεχίσθωσι παρόμοιαι ἀποστολαὶ κληρικῶν μᾶς εἰς τὴν Ἀφρικὴν ἀπὸ τὸ ἐν Ἀθήναις ἱεραποστολικὸν γραφεῖον μας;
Θὰ σᾶς παραθέσω ἐνδεικτικὰ καποιους χρονολογικοὺς σταθμοὺς τῆς δράσης του, οἱ ὁποῖοι θὰ ἀκουστοῦν γιὰ πρώτη φορὰ ἐδῶ, ποὺ κατέγραψε ὁ μακαριστὸς Γέροντας Παῦλος Νικηταράς[6].
18 Ἰουλίου 1968
Ἄφιξη στὸ Ναϊρόμπι.
Συμμετοχὴ σὲ κηδεία Μ. Λούρου.
Ἐγκατάσταση στὸ Ἱεραποστολικὸ Κέντρο.
20 Ἰουλίου 1968
Θεία Λειτουργία πρόφητου Ἠλιοῦ- ἔξοδος εἰς χωρίον πρῶτα, ἐπαφὴ μὲ χωρικοὺς μὲ προθυμίαν καὶ χαρὰν ὁ πατήρ Ἐλευθέριος ἱερεὺς τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος μᾶς ὑποδέχεται. Εἴδομεν πολλοὺς ἐργαζομένους εἰς τὸ προαύλιον τῆς Ἐκκλησίας ἐθελοντικῶς. Ἑσπερινὸς Σαββάτου-συζήτησις ἱεραποστολικῆς δράσεως, κατὰ τόπους συνεργασίας, ἀτομικὴ εἰκόνα καταστάσεως. Δημιουργία πρώτων ἱερέων, εἴτα Ἐκκλησιῶν-ἀνάγκη κέντρου μοναχισμοῦ ἱεραποστολικῆς διακονίας.
22 Ἰουλίου 1968
Ἐπίσκεψη στὸ χωριὸ Κέσα γιὰ ἰσοπέδωση οἰκοπέδου γιὰ ἀνέγερση Ἱεροῦ Ναοῦ.
23 Ἰουλίου 1968
Θ. Λειτουργία-ἐπισκεψις μὲ π. Χρυσόστομο εἰς χωρίον Καγκίραν ὅπου κτίζεται νέα ἐκκλησία τοῦ Ἀγίου-ἐπαφὴ μὲ μαθητὰς τοῦ σχολείου-διανομὴ σταυρῶν-τὸ βράδυ συνεφάγομεν μὲ τὸν πρέσβυν Παπαδόπουλον μὲ προβολὴ ἁγίων τόπων-ἀνταλλάξαμεν ἀπόψεις.
28 Ἰουλίου 1968
Ἐγκαίνια εἰς ἅγιον Παντελεήμονα, συλλειτουργοῦν 14 ἱερεῖς καὶ διάκονοι ἐξ ὧν ἐγώ, ὁ πατήρ Χρυσόστομος καὶ ὁ πατήρ. Ἄμφ. Ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ ναοῦ προσῆλθον ὁ ὕπαρχος, ὁ Δήμαρχος, ὁ πρέσβυς καὶ ἄλλοι ἐπίσημοι- Ἑσπέρας ἑσπερινὸς καὶ ἐξιστόρησις π. Ὀβαδία.
09 Αὐγούστου 1968
Ἀνεχωρήσαμεν μετὰ τὸν Ὄρθρον καὶ σχετικῶν προετοιμασιῶν εἰς Δυτικήν Κένυαν. Διὰ πόλεως Νακούρου-Κισούμου ἐφθάσαμεν εἰς περιφέρειαν Κανάνγκας ἐν μέσῳ καταρρακτωδῶν βροχῶν τῶν τροπικῶν χωρῶν ἐφθάσαμεν εἰς χωρίον Changi (Τσάνγκι) τῆς φυλῆς Μαραγκόζι-εὐτυχῶς ὁ κεντρικὸς δρόμος ἦτο ἄσφαλτος, εἰς τοὺς χωματόδρομους ὅμως ἦτο δύσκολος ἡ πορεία μας, τὸ αὐτοκίνητο εἰς νεραποντὴς γλυστροῦσε, ἀγκομαχοῦσε καὶ δὲν ἔλειπε τὸ χτυποκάρδι μας μήπως μείνουμε στὸν δρόμο-ἀλλ’ ὁ Θεὸς εἶναι μαζί μας, ἀνακαλύπτομεν ἀνιχνεύοντας τὴν Ἐκκλησία του ἁγ. Ματθαίου. Ὁ ἐφημέριος παπα-Ματθαῖος φιλόξενος καλόκαρδος μᾶς ἐδέχθη εἰς τὴν καλύβαν του, φτωχικὴν καὶ πρωτόγονον, πλούσιαν ὅμως εἰς ἐκδηλώσεις ἀγάπης καὶ καλοσύνης- ἡ συνοδεία μας ἀποτελούμενη ἀπὸ τὸν π. Χρυσόστομο, π. Ὀβαδία, Γεώργιον Πατρῶνον, τὸν ὁδηγόν μας Πέτρον, ὀρθόδοξον κάτοικον Ναϊρόμπι καὶ ἐμοῦ κατέλεισε εἰς τὴν καλύβαν τοῦ ἀγαθοῦ πενίτου, μᾶς παρουσίασε τὴν παπαδιὰ καὶ τὰ παιδιά του, ἕνδεκα τὸν ἀριθμὸ καὶ μᾶς ὁδήγησαν εἰς τοὺς κοιτῶνας μας μετὰ τὴν συζήτησιν ποὺ κάναμε γύρω ἀπὸ τὸ στρῶμα μας-τὴν ἀκολουθίαν τοῦ ἑσπερινοῦ χωρὶς βιβλία ἐψάλαμεν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, τὸ ἀπόδειπνον εἰς τὰ ὑπνοδωμάτια μᾶς-ὁ ὕπνος ἦτο γλυκός, ἡ ταλαιπωρία τοῦ ταξιδιοῦ μας ἔκανε τὸν ὕπνον συνεχῆ.
11 Αὐγούστου 1968
Τὸ πρωὶ ἐγὼ μετὰ τοῦ καθηγητῆ Πατρώνου μετέβημεν διὰ λειτουργία ἐς ἅγιον Παῦλον 3 χιλιόμετρα ἀπὸ τὸ κέντρον-Ὁ π. Χρυσόστομος μετά τοῦ πατρός Ὀβαδία μετέβησαν διὰ λειτουργίαν εἰς τὸ Changi ἐς Ἅγιον Ματθαῖον-τελείαν ἀκαταστασίαν ἐκ μέρους τῶν ἱερέων-Εἶχον ἐγὼ μόνον τὰ ἄμφια μου, ὁ ἐφημέριος εἶχε λησμονήσει τὸ ἀντιμίνσιον του καὶ ἀμέσως ἔφυγεν πρὸς ἐξεύρεσιν του, ἔχει καὶ ἄλλας 5 ἐνορίας μακρὰν τοῦ ἁγ. Παύλου 30 χιλιόμετρα- 8-11 π.μ. κήρυγμα ἀπὸ τὸν καθ. Πατρῶνο καὶ ἐμοῦ. Λειτουργία δὲν ἐτελέσθη, εἰ μὴ βαπτίσματα 11 ἀτόμων ἐξ ὧν 2, ἡ Ἑλένη 30 ἐτῶν καὶ ἡ Σουζάνα 17 ἐτῶν, ἡ βάπτισις ἐντὸς λεκάνης τὰ βαπτισθέντα παιδιὰ ὠνομάσθησαν Ἰωήλ, Σαλώμη, Σοφία, Φεβρωνία, Ἰωσηφίνα, Δανιήλ, Ναθανιὴλ καὶ Δανιὴλ ὁ ἀνάδοχος παρέστη ὁ Γ. Πατρῶνος. Τὰ στοιχειώδη ἔλειπαν-οὔτε ἕνα ἀναδόχι-παντελὴς ἔλλειψη-ἐν συνεχείᾳ ἡ βροχὴ ἡ ὁποία καταρρακτωδῶς ἔπιασε μᾶς ἠνάγκασεν νὰ φύγωμεν πεζὴ πρὸς τὸ κέντρον μας.
13 Αὐγούστου 1968
Μετέβημεν εἰς Κανένγκα, ἐπεσκέφθημεν τὰς ἀρχὰς δι’αγοράν οἰκοπέδου καὶ συνεχίσαμεν διὰ τὰς ἐκκλησίας τῆς ἴδιας περιφέρειας εἰς ἁγ. Ἀγχίλειον τοῦ χωριοῦ Chibiyeva μὲ ἐφημέριο τὸν π. Νικηφόρον, ἐδῶ ὑπάρχει κίνηση νέων, ἀξίζει νὰ ἐνισχυθεῖ-Ἡ Ἐκκλησία χρειάζεται τέμπλων, εἰκόνας κανδήλια, καθίσματα, ἀνεγνώσαμεν εὐχῶν οἰκοδομῆς ἱεροῦ Ναοῦ. Ἐκδηλώσεις μὲ χορούς, τραγούδια-ἐκκλησίαν εἰς Chibiyeva μὲ τσίγκους ἡμιτελεῖς καὶ ἐφιλοξενήθησαν εἰς οἰκίαν τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς νεολαίας-Ἐκκλησίαν Maniyenga μὲ τσίγκου ἔχει ἐλλείψεις-εἰς Brihili ἐθεμελιώσαμεν Ἐκκλησίαν μὲ στῦλον ξύλινον ἀντὶ πέτρας-Κι εἰς Ebuyanga εἴδομεν ἰδιωτικὴν Ἐκκλησίαν, ἐγνωρίσαμεν τὸν κτήτορα, πτωχὸν ἐργάτην.
15 Αὐγούστου 1968
Συλλειτουργία στὸν Ι.Ν. Ἁγ. Ἀνδρέου.
Φιλοξενία καὶ ἐπαφὲς μὲ τοπικοὺς ἱερεῖς.
17 Αὐγούστου 1968
Μετὰ τοῦ Ὄρθρου καὶ τοῦ πρωινοῦ ἐπεσκέφθημεν εἰς τὸ νοσοκομεῖον τὸν πρέσβυν παθόντα ἀτύχημα αὐτοκινητιστικοῦ καὶ τὸ ἀπόγευμα ἐπίσκεψις παθόντα ἀτύχημα ἱερέα π. Ἰωακεὶμ καὶ τὸν οἶκον Γαδούνα καὶ π. Ἀμφιλόχιον ὅπου έγινε ἁγιασμὸς διὰ τὴν ἀσθενοῦσαν πρεσβυτέραν καὶ ἀργότερα μετέβημεν εἰς ἁγ. Παῦλον.
18 Αὐγούστου 1968
Θ. Λειτουργία στὸ Kagiza μὲ συμμετοχὴ σὲ φεστιβὰλ τῆς Ὀρθόδοξης Νεολαίας Κένυας.
19 Αὐγούστου 1968
Ὑποδειγματικὴ Λειτουργία πρὸς καθοδήγηση τοπικῶν ἱερέων.
23 Αὐγούστου 1968
Ἐλειτούργησα εἰς Ἅγ. Γεώργιον Ζάγκας καί ἐν συνεχείᾳ μέ τήν κ. Κογχελάκη ἐπεσκεφθήκαμεν τό νεκροταφεῖο ὅπου ὁ τάφος τοῦ πρώτου ἱεραποστόλου Ἀρχιμ. Νικοδήμου Σαρίκα (1870-1941), ἐτελέσαμεν τρισάγιον. Εἴδομεν τόν Ἰνδικόν ὠκεανόν, ἐγευματίσαμεν καί ἀνεχωρήσαμεν μέσον πάλιν Muheza Mosehi εἰς Ἀροῦσαν ὅπου ἐφθάσαμεν τήν νύκταν.
25 Αὐγούστου 1968
Μετέβημεν εἰς χωρίον. Ἔνθα ἐφημερεύει ὁ π. Πέτρος. Εἰς σχολεῖον ἐτελέσαμεν Θείαν Λειτουργία μέ τόν ἐφημέριον καί π. Ἀμφιλόχιον. Μετά τήν Λειτουργία εἰς παρακείμενην μικράν λίμνην μέ τήν βοήθεια καί τοῦ π. Ἰουστίνου Πολυζᾶ ἐγένετο βαπτίσματα, ἐκοινώνησαν τῶν ἀχράντων μυστηρίων οἱ βαπτισθέντες – μικροί καί μεγάλοι, ἦσαν ἐκ τῆς φυλῆς «Κικούγιου» καί ὁλίγοι ἐκ τῆς φυλῆς τῶν Μασάι – ἐδόθησαν σταυροί – ἐπακολούθησεν γεῦμα καί μετά ἐπιστροφή εἰς Ἀροῦσαν ὁπούθεν ὁ Γ. Πατρῶνος καί ὁ π. Ἰουστίνος ἀνεχώρησαν διά Nairobi διά νά ἀναχωρήσουν τήν ἑπομένην δι’ Ἀθήνα. Ἐγώ μέ τήν ἀδελφήν μου παρεμείναμεν μόνον εἰς Ἀροῦσαν.
29 Αὐγούστου 1968
Σύσκεψη μὲ τοπικοὺς ἱερεῖς γιὰ θέματα Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς.
8 Σεπτεμβρίου 1968
Θ. Λειτουργία στὸν Ἅγιο Κωνσταντῖνο καὶ Ἑλένη – Ὁμιλία του π. Χρυσοστόμου.
10 Σεπτεμβρίου 1968
Θ. Λειτουργία στὴν οἰκία Κομνηνοῦ.
Ἐπίσκεψη σὲ περιοχὴ γιὰ ἀνέγερση νέου ναοῦ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ[7].
Ἐπίλογος
Ὁ Γέροντας Ἱεραπόστολος
Σημείωση: Ὁ Γέροντας για το ὀρθόδοξο βίωμα εἶναι ζωντανός μάρτυρας Χάριτος.
Τώρα ποὺ κοιμᾶται τὸν ὕπνο τῶν δικαίων ψυχῶν καὶ ἀναπαύεται εἰς τὴν χώραν ποὺ τόσο ἠγάπησε, ὅλοι μας πρέπει νὰ σκεφτῶμεν τὶς εὐθύνες μας ἔναντι τοῦ Κυρίου. Θὰ κωφεύομεν αἰωνίως εἰς τὸ προσκλητήριον τοῦ ἱεραποστόλου τῆς Ἀφρικῆς καὶ εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ ἀρχηγοῦ μας “πορευθέντες, μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη…;” Ἐκεῖνος δὲν ἐφείσθη τὴν ζωήν του καὶ τὰ πάντα ἐστερήθη χάριν τῆς ἀγάπης τοῦ Σωτῆρος, γι’ αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ τὸν μιμηθῶμεν. Ἀπὸ τὸν τάφο του μᾶς φωνάζει: “Μιμηταί μου γίνεσθε, καθὼς κἀγὼ Χριστοῦ” καὶ ἀκόμη διὰ τὸ καλὸν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας νὰ τιμήσωμεν τὸν γενναῖον ἀθλητήν. Ἔδειξε τόσην αὐταπάρνησι ὅσον οὐδεὶς ἄλλος ἱερεὺς τῆς Ἑλλάδος. Οἱ μαῦροι ἀδελφοί μας τὸν ὀνόμαζαν “μουζὲ” δηλαδὴ Γέροντα καὶ τὸν ἠγάπων ὅπως ἐκεῖνος τοὺς ἠγάπησε, ἀσφαλῶς τώρα κατέχει λαμπρὰν θέση μεταξὺ τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ πρέπει νὰ ἀνακηρυχθῇ Ἅγιος ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν. Τοῦ ἀξίζει. Εἶναι χρέος μας καὶ πρέπει νὰ τὸ πράξωμεν.[8]
Βιβλιογραφικές Πηγές
Ἄρχιμ. Παῦλος Νικηταράς, ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος τῆς Πάτμου, ἕβδομη ἔκδοση, Ἱερὰ Πάτμος 2019.
Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903-1972), ἔκδοση Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας (Ἀδελφότητας) Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς, Θεσσαλονίκη 1974.
Ἀνέκδοτο κείμενο Ἄρχιμ. Παύλου Νικηταρά, Πάτμος-Ἀφρική, χ.χ.
Ἐπιστολὴ Ἄρχιμ. Παύλου Νικηταρὰ πρὸς τὴν Α.Μ., τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμο, 26/09/1968
Ἰγνατίου Τριάντη Μητρ. Βερατίου, γιος Ἀμφιλόχιος, ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου (1889-1970), ἐκδ. Ἰερ. Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ
[1] Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903-1972), ἔκδοση Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας (Ἀδελφότητας) Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς, Θεσσαλονίκη 1974, σελ.13. Ἐφεξῆς Α.Χ.Π.
[2] Ἀρχιμ. Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1903-1972), ἔκδοση Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας (Ἀδελφότητας) Ὀρθοδόξου Ἐξωτερικῆς Ἱεραποστολῆς, Θεσσαλονίκη 1974, σελ.13. Ἐφεξῆς Α.Χ.Π.
[3] Ἰγνατίου Τριάντη, Μητρ. Βερατίου, γιος Ἀμφιλόχιος, ὁ Γέροντας τῆς Πάτμου (1889-1970), ἐκδ. Ἰερ. Μονῆς Εὐαγγελισμοῦ, σελ. 209
[4] Ἄρχιμ. Παῦλος Νικηταράς, ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος τῆς Πάτμου, ἕβδομη ἔκδοση, Ἱερὰ Πάτμος 2019, σσ. 128-132.
[5] Ἐπιστολὴ Ἄρχιμ. Παύλου Νικηταρὰ πρὸς τὴν Α.Μ., τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερώνυμο, 26/09/1968
[6] Ἀνέκδοτο κείμενο Ἄρχιμ. Παύλου Νικηταρά, Πάτμος-Ἀφρική, χ.χ.
[7] Ἀνέκδοτο κείμενο Ἄρχιμ. Παύλου Νικηταρά, Πάτμος-Ἀφρική, χ.χ.
[8] Ἄρχιμ. Παῦλος Νικηταράς, ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος τῆς Πάτμου, ἕβδομη ἔκδοση, Ἱερὰ Πάτμος 2019, σσ. 128-132.
